Bedensel Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı

Bedensel Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programının Genel Amacı 

Bu program ile bedensel yetersizliği olan bireylerin; 

1. Tipik motor gelişim basamaklarındaki becerilerinin geliştirilmesi 
2. Kaba ve ince motor becerilerinin geliştirilmesi 
3. Tüm gelişim basamaklarında doğru duruş, hareket ve denge kontrolünün sağlanması 
4. Günlük yaşam aktivitelerini bağımsız yapabilme becerilerini kazanmaları 
5. Gelişim düzeyine uygun aktivitelerde gövde, kol ve bacaklarını fonksiyonel şekilde kullanmaları 
6. Düzgün duruş ve hareket için gerekli duyu, algı ve motor bütünlüğünü sağlamaları 
7. Transfer, yer değiştirmeye ve ilerlemeye yönelik (ambulasyon) becerilerinin geliştirilmesi 
8. Yardımcı cihaz, araç ve gereçleri kullanma becerilerinin geliştirilmesi 
9. Hareket yeteneğinin yanı sıra bilişsel, duyusal, psikolojik ve sosyal bütünlüklerinin geliştirilmesi beklenmektedir.

Bedensel Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programının Öğretme-Öğrenme Süreci

 Öğrenme-Öğretme Yaklaşımları Modüllerde yer alan hedef ve hedef davranışları kazandırmak için fiziksel yardım, sözel ipucu, işaret ipucu, model olma gibi birey gereksinimlerine uygun ipuçlarından ve tersine zincirleme-ileri zincirleme yaklaşımlarından yararlanılır. 

Fiziksel Yardım

 Fiziksel yardım, eğitime başlanırken genellikle ilk olarak kullanılan ipucudur. Fiziksel yardım, bedensel aktiviteleri ve becerileri gerektiren hareketler sırasında uygun el teması ve yönlendirmeler yolu ile yapılan yardımdır. Bireyin yapamadığı veya yaparken çok zorlandığı hareket ve becerilerin öğretilmesinde kullanılır. Örneğin birey ayakta durma sırasında dizlerini kilitleyemiyorsa; terapist dizlerini kilitlemesine yardım edecek şekilde el tutuşları ile ayakta durmasını sağlar. 

Fiziksel yardım; tam fiziksel yardım ve kısmi fiziksel yardım olmak üzere iki şekilde kademeli olarak uygulanabilir. Fiziksel yardım bireyin ihtiyacına göre önce tam fiziksel yardımdan başlayarak ilerleme durumuna göre aşamalı olarak azaltılır; daha sonra kısmi fiziksel yardım da azaltılarak sözel yönlendirmelerle gözleme doğru ilerlenir. 

Fiziksel yardımla birlikte, sözel ve işaret ipucu da kullanılmalıdır. Zamanla ilerlemeye paralel olarak fiziksel yardım yerini sözel ipucuna bırakır ve bireyin aktiviteyi bağımsız yapması hedeflenir.

 Sözel İpucu 

Bireye aktivite ve beceri kazandırılırken kullanılan ipuçları içerisinde en az yardım içeren ipucudur. Sözel ipucu bireyin sözel ifadelerle yönlendirilmesi ve sözel beceri gerektiren durumlarda bireye ipucu verilmesi amacıyla kullanılır. Sözel ipucunun yönerge vermeyle karıştırılmaması gereklidir. Sözel ipucu sunmak, bireye aktiviteyi veya beceriyi nasıl yapacağını hatırlatmak veya bireyin gelişim düzeyine uygun ifadelerle bireyi yönlendirmektir. Sözel ipucu, duruma göre diğer ipuçlarıyla birlikte kullanılabilir ancak dikkat edilmesi gereken nokta uzun ve karmaşık ifadeler yerine kısa ve öz ifadeler kullanılmasıdır. Sözel ipuçları sıklıkla model olma ve fiziksel yardımla birlikte verilir ve bireyin beceriyi öğrenmesi kolaylaştırılır. Birey gerekli hareket ve becerileri öğrendikçe sözel ipucu sayısı azaltılır.

İşaret İpucu

 Bu tekniğin amacı bireye beceri kazandırılırken farklı işaretlerle ona yol göstermektir. İşaret ipucu tekniğinde uygulayıcı el- kol, baş hareket ve işaretlerini, jest ve mimiklerini ipucu vermek amacıyla kullanabilir. Bir becerinin öğretilmesi sırasında doğru hareketi onaylama veya yanlış hareketi onaylamamak için işaret ipuçları kullanılabilir. Birey istenilen beceriyi kazandığında, ilerlemeye paralel olarak işaret ipuçlarının yardımı azaltılarak kaldırılmalıdır. Genellikle sözel ipucu ile birlikte kullanılır. 

Model Olma 

Model olma, yapması hedeflenen aktivite ve becerinin öğretilmesinde beceri aşamalarının yapılarak gösterilmesi ve bireyin modeli taklit ederek öğrenmesidir. Model; uygulayıcı, akran, kardeş, ebeveyn, materyal vb. olabilir. Becerinin yapılış aşamaları model tarafından önce yapılarak gösterilir, daha sonra birey gözlemleyerek aktivite ve beceriyi taklit ederek yapar. Terapist bireye öğreteceği aktivite ve becerinin sırası ile aşamalarının nasıl yapıldığını öncelikle model üzerinde gösterir ve ardından bireye yaptırır. Her aktivite ve becerinin önce ilk aşaması yapılır ve bireyin taklit etmesi istenir. Sonra sırasıyla diğer aşamalara geçilir. Bu aşamadan sonra bireyin bunu diğer aktivite ve becerilerde genellemesi için çalışılır.

 Zincirleme Yöntemi

Zincirleme yöntemi ileri ve tersine zincirleme olarak uygulanabilir. İleri Zincirleme Yöntemi: Hedeflenen aktivite veya beceri alt basamaklarına ayrılır. İleri zincirlemede birey becerinin ilk basamağını yapar geri kalan adımlar terapist tarafından tamamlanır. Aktivite veya becerinin birinci adımı bağımsız olarak öğrenildiğinde bir sonraki basamağa geçilir. Tersine Zincirleme Yöntemi: İleri zincirlemenin tam tersi uygulanır. Becerinin son aşaması dışındaki tüm adımlar terapist tarafından tamamlanır. Son aşama ise birey tarafından tamamlanır. Birey son adımı bağımsız olarak gerçekleştirdiğinde terapist tarafından bir önceki adımın öğretimi yapılır. Özellikle giyinme soyunma becerilerinde tersine zincirleme yöntemi daha etkilidir. 

Eğitim/Öğretim Sürecinde Kullanılacak Materyaller

1. Değişik yükseklikte ve ebatta çalışma minderleri 
2. Çeşitli ebatlarda egzersiz topları 
3. Duvarlara monte edilmiş veya hareketli aynalar 
4. Denge tahtası 
5. Yürüteç (walker), üç noktalı baston (tripod) gibi yürümeye yardımcı olan araçlar 
6. Paralel bar 
7. Tırmanma merdiveni ve duvarı
8. Elastik egzersiz bantları 
9. Cilt üzerine yapışan elastik ve/veya rijit bantlar 
10. Bireyi pozisyonlamak için değişik şekil ve büyüklükte rulo, kama ve yastıklar 
11. Pozisyonlama için destekli ve desteksiz sandalye, tabure ve sıralar 
12. Ayakta durma masaları (standing table) 
13. Çeşitli ağırlıklarda kum torbaları 
14. Özel değerlendirme ve test materyalleri (duyu bütünlüğü, el fonksiyon testleri)
15. Top havuzu ve topları 
16. Duyu (vestibüler) stimülasyon için değişik şekillerde salıncak (T salıncak, platform salıncak vb.) 
17. Trambolin 
18. Dokunma algılaması için farklı özellik, doku ve şekillerde materyaller 
19. Bireylere özel basket potası ve topu 
20. Bowling topu ve labutları (oyuncak) 
21. Değişik boyut ve renklerde bultaklar 
22. Geometrik şekillerin ve renklerin eşleştirilebileceği oyuncaklar 
23. Delikli tahta platform ve çubuklar
24. Aktivite eğitim düzeneği (üzerinde düğme, fermuar, çıt çıt gibi malzemelerinbulunduğu) 
25. Teller üzerinde değişik yönlerde hareket edebilen boncuk veya topların olduğu platform 
26. Çeşitli vücut kısımları çıkarılabilen bebek oyuncaklar
27. Görsel ve işitsel materyaller 
28. Sesli, ışıklı ve hareketli oyuncaklar 
29. Bilim ve teknolojik gelişmeye uygun yeni materyaller, esneyebilir veya rijit korseler (neopren, vitraten, polipropilen, karbon ve benzeri malzemelerden yapılmış korseler) 
30. Sanal gerçeklik, arttırılmış sanal gerçeklik, robotik rehabilitasyon cihazlar, elektromekanik ekipmanlar

Bedensel Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı’nda Ölçme ve Değerlendirme 

Özel eğitime gereksinimi olan bireyler, öğrenme sürecinde farklı ve çoklu öğrenme tekniklerinin kullanılması ve birden çok duyuya hitap eden uygulamaların yürütülmesi durumunda daha rahat öğrenirler. Yetersizlikten etkilenmiş her bir bireyin yetersizlikten etkilenme türü, derecesi, yetersizliğin oluş zamanı, sağlanan hizmetler ve bireysel özellikleri birbirinden farklıdır. Buna bağlı olarak öğrenme düzeyleri de birbirinden oldukça farklılık göstermektedir. Bu nedenle her bireyin bireysel özelliklerine uygun olarak BEP hazırlanması gerekmektedir. BEP, yetersizlikten etkilenmiş bireyin eğitim gereksinimlerini uygun eğitim ortamlarında gerekli destek hizmetleriyle karşılamaya yönelik geliştirilen yazılı bir dokümandır. BEP, yetersizlikten etkilendiği belirlenen her bir birey için geliştirilmelidir. Özel eğitime başlamadan önce BEP’in geliştirilmesi, verilecek özel eğitim hizmetinin bireyin gereksinimlerine uygun olarak düzenlenmesi için gereklidir. BEP; yetersizlikten etkilenmiş bireyin var olan performans düzeyini, yıl sonunda/dönem sonunda bireyde gerçekleşmesi beklenilen hedefleri, eğitim hizmetlerini ve bu hizmetlerin süresini içermelidir. Ayrıca birey için eğitim ortamları ya da kademeleri arasında sağlanacak geçiş hizmetlerini ve ilerlemelerin ölçümlenmesini de kapsamalıdır. 

BEP’in hazırlanma sürecinde yer alacak şekilde bireyin gereksinimlerinin belirlenmesi için öğretim sürecinin başlangıcında, öğretim sürecinde, öğretim sürecinin sonunda ve yıl sonunda değerlendirmelerin hatalardan arınık bir şekilde yapılması gerekmektedir. Bu süreçte özellikle başlangıçta kaba ve ayrıntılı değerlendirmelerin bireyin gerçek performansını yansıtacak şekilde yapılması önem arz etmektedir. Ölçme ve değerlendirme uygulamaları yürütülürken temel ilke olarak biçimlendirici (süreci değerlendirme) ve özetleyici değerlendirme (yıl sonu genel değerlendirme) süreçleri izlenmeli, farklı veri toplama yöntemleri ile ölçme araçları kullanılmalıdır. Bedensel Yetersizliği Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı’nın ölçme ve değerlendirme uygulamaları; bireyin gereksinimlerinin belirlenmesi, öğretim öncesi (ön) değerlendirme, öğretim sonu (son) değerlendirme ve gelişimi izleme, yıl sonu değerlendirmesi aşamalarından oluşmaktadır. 

Kaynak:  https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_05/21130008_Bedensel.pdf