Dil ve Konuşma Bozukluğu Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı

Dil ve Konuşma Bozukluğu Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programının Genel Amacı 

Bu program ile dil ve konuşma bozukluğu olan bireylerin; 

1. Konuşma akıcılığının geliştirilmesi 
2. Alıcı ve ifade edici dil ve iletişim becerilerinin geliştirilmesi 
3. Konuşma sesi bozukluğu (artikülasyon) ve sesbilgisel (fonolojik) becerilerinin geliştirilmesi 
4. Anlaşılır konuşma için gerekli motor becerilerinin geliştirilmesi 
5. Uygun konuşma rezonansını kazanmaları 
6. Yaş, cinsiyet ve kültüre uygun ses özelliklerini kazanmaları hedeflenmektedir.

Dil ve Konuşma Bozukluğu Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programının Öğretme-Öğrenme Süreci 

Programda yer alan hedef davranışları gerçekleştirmek için kullanılabilecek müdahale yöntemlerinin bazılarının uygulanma özellikleri aşağıda açıklanmıştır. 

“Akıcı Konuşma” modülünde bireylerin akıcı konuşmalarını geliştirmek, yaşanılan akıcısızlığı kontrol etmek ve akıcılıkla ilgili sahip olunan olumsuz tutumları azaltmak için akıcılığın şekillendirilmesi (fluency shaping), Lidcombe Erken Dönem Kekemelik Müdahale Programı, kekemeliğin değiştirilmesi (stuttering modification) ve çevre ve davranış düzenleme gibi çeşitli doğrudan veya dolaylı müdahale yaklaşımlarından faydalanılabilir. 

“Dil” modülünde bireylerin alıcı ve ifade edici dil becerilerini geliştirmek için doğal dil öğretim yöntemleri, davranışsal müdahale yöntemleri (ayrık denemelerle öğretim, işlevsel iletişim eğitimi, fırsat öğretimi, Lovaas yöntemi), klinisyen merkezli, vaka merkezli ve hibrit yaklaşımlar, aile ve akran katılımlı yöntemler, iletişim temelli yöntemler kullanılabilir. 

“Edinilmiş Dil” modülünde bireylerin dili anlama ve ifade etmesine yönelik iletişim becerilerini kullanarak günlük yaşamda etkili iletişim kurabilmeleri için kullanılacak yöntemlerden bazıları şunlardır: Geleneksel yöntemler (uyaran yaklaşımı, tematik uyaran yaklaşımı, melodik entonasyon yaklaşımı vb.), psikonörodilbilimsel yaklaşım, bozukluğa özgün yaklaşımlar (HELPSS, ORLA, RET, Semantik Özellikler Analizi vb.) ve iletişimi destekleyen yaklaşımlar (VAT, PACE, Sohbet Ortağı Eğitimi vb.). 

“Konuşma Sesi” modülünde bireylerin konuşma seslerini ayırt ederek doğru, tutarlı ve dilin sesbilgisel özelliklerine uygun şekilde üreterek anlaşılır konuşma becerisi geliştirebilmesi için davranışçı yaklaşım, geleneksel yaklaşım ve fonolojik yaklaşımlardan (tek ayrımlı sözcük çiftleri yaklaşımı, döngüsel yaklaşım vb.) yararlanılabilir. 

“Motor Konuşma” modülünde bireylerin konuşurken uygun fonetik ve prozodik yapı için gerekli hareketleri planlayarak yeterli güçte kas gerginliği ile solunum, sesleme ve rezonansı tutarlı olarak gerçekleştirebilmesi için telafi edici yaklaşımlar ve yapılandırıcı yaklaşımlar kullanılabilir. 

“Rezonans” modülünde sesbirime özgü nazal kaçak ve hipernazaliteye bağlı telafi edici konuşma sesi bozukluğu hatalarının giderilerek konuşma seslerini doğru olarak üretilmesi ve günlük yaşamda anlaşılır şekilde kullanılması amacıyla görsel, sözel ve dokunsal ipuçlarının da kullanılabileceği davranışsal terapi yöntemlerinden faydalanılabilir.

 “Ses” modülünde bireyin ses kalitesini, perdesini ve şiddetini benzer yaş, cinsiyet, kültürel geçmiş ve coğrafik yerleşimdeki bireylere benzer şekilde ve iletişime uygun olarak kullanması için ses hijyeni, vokal fonksiyon egzersizleri, rezonant ses terapisi, yarı tıkalı ses yolu egzersizlerinden yararlanılabilir. 

Dil ve Konuşma Bozukluğu Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programında Ölçme ve Değerlendirme 

Özel eğitime gereksinimi olan bireyler, öğrenme sürecinde farklı ve çoklu öğrenme tekniklerinin kullanılması ve birden çok duyuya hitap eden uygulamaların yürütülmesi durumunda daha rahat öğrenirler. Her bir yetersizlikten etkilenmiş bireyin yetersizlikten etkilenme türü, derecesi, yetersizliğin oluş zamanı, sağlanan hizmetler ve bireysel özellikleri birbirlerinden farklılaşmaktadır. Buna bağlı olarak öğrenme düzeyleri de birbirlerinden oldukça farklılık göstermektedir. Bu nedenle her bireyin bireysel özelliklerine uygun olarak Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) hazırlanması gerekmektedir. BEP, yetersizlikten etkilenmiş bireyin eğitim gereksinimlerini uygun eğitim ortamlarında gerekli destek hizmetleriyle karşılamaya yönelik geliştirilen yazılı bir dökümandır. BEP, yetersizlikten etkilendiği belirlenen her bir birey için geliştirilmelidir. Özel eğitime başlamadan önce BEP’in geliştirilmesi, verilecek özel eğitim hizmetinin bireyin gereksinimlerine uygun olarak düzenlenmesi için gereklidir. BEP; yetersizlikten etkilenmiş bireyin var olan performans düzeyini, yıl sonunda/dönem sonunda bireyde gerçekleşmesi beklenen hedefleri, özel eğitim ve destek hizmetleri, bütünleştirme için yapılacakları (topluma katılımı-normal akranlarıyla birlikte olma süreci), bireye verilecek hizmetlerin sağlanma süresi, tarihi ve yeri, eğitim ortamları ya da kademeleri arasında sağlanacak geçiş hizmetlerini ve ilerlemelerin ölçümlenmesini içermelidir. 

BEP’in hazırlanma sürecinde yer alacak şekilde bireyin gereksinimlerinin belirlenmesi için öğretim sürecinin başlangıcında, öğretim sürecinde, öğretim sürecinin sonunda ve yıl sonunda değerlendirmelerin hatalardan arınık bir şekilde yapılması gerekmektedir. Bu süreçte özellikle başlangıçta kaba ve ayrıntılı değerlendirmelerin bireyin gerçek performansını yansıtacak şekilde yapılması önem arz etmektedir. Ölçme ve değerlendirme uygulamaları yürütülürken temel ilke olarak biçimlendirici (süreci değerlendirme) ve özetleyici değerlendirme (yıl sonu genel değerlendirme) süreçleri izlenmeli, farklı veri toplama yöntemleri ile ölçme araçları kullanılmalıdır. 

Dil ve Konuşma Bozukluğu Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programının ölçme ve değerlendirme uygulamaları; bireyin gereksinimlerinin belirlenmesi, öğretim öncesi (ön) değerlendirme, öğretim sonu (son) değerlendirme ve gelişimi izleme, yıl sonu değerlendirmesi aşamalarından oluşmaktadır. 

Dil ve Konuşma Bozukluğu Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programını Uygulamada Dikkat Edilecek Hususlar

• Programı oluşturan modüller bireylerin dil ve konuşma alanında sahip olduğu yetersizlikler göz önünde bulundurularak hazırlanmıştır. Bireyin ihtiyaçlarına göre aynı anda birden fazla modülden yararlanabilir. Örneğin bir bireyde hem konuşma sesi hem de akıcı konuşma bozukluğu olabilir. Bu durumda birey her iki modülden yararlanabilir.

• Modüller arasında bir aşama ve sıra bulunmamaktadır. Modüllerin seçiminde bireyin ihtiyaçları ve özellikleri dikkate alınmalıdır.

• Bireyin bireyselleştirilmiş eğitim programına alınacak hedef ve hedef davranışlar belirlenirken kişinin dil gelişimi, bilişsel, fiziksel, psiko-sosyal özellikleri, yaşı, cinsiyeti, çevresi, sağlık durumu vb. faktörler dikkate alınmalıdır.

• Dil ve konuşma bozukluğu olan bireylerin ek olarak başka bir yetersizliği olması hâlinde ihtiyaç duyulan diğer destek eğitim programlarından da yararlanması sağlanmalıdır. 

• Program modüllerinde yer alan hedef ve hedef davranışların gerçekleşebilmesi için uygulama sürecinde gerekli modüllerde çeşitli araç gereç ve donanımlar sağlanmalıdır. Destek eğitim sürecinde kullanılacak araç ve gereçler bireyin yaşı, dil gelişimi, sağlık durumu, bilişsel, psiko-sosyal, fiziksel özellikleri vb. dikkate alınarak seçilmelidir. Dil ve Konuşma Bozukluğu Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı uygulanırken bireylere yönelik olarak sesli ve renkli oyuncaklar (pelüş ve plastik hayvanlar, taşıtlar, bebekler, legolar, hamur vb.), resimli kartlar, oyun kartları, fotoğraflar, eşleme kartları, sıralama kartları, boyama ve kavram kitapları, değerlendirme formları, test materyalleri, sözcük/cümle listeleri, Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği’ne uygun olan okuma ve resimli hikâye kitapları, teknolojik araç ve gereçler, ayna, kronometre, sayaçlar, metronom vb. araç ve gereçler kullanılabilir. Yetişkinlerle ise yaşı, mesleği, sosyo kültürel özelliklerine uygun araç ve materyaller kullanılmalıdır.

• Bireyin eğitim planı doğrultusunda bağlı olduğu rehberlik araştırma merkezi, varsa devam ettiği okul ya da kurum ve diğer ilgili kuruluşlarla işbirliği yapılmalıdır. Bireyin eğitim planı, yapılacak çalışmalar, öneriler konusunda varsa devam ettiği kurum/okul personeli (sınıf öğretmeni, rehber öğretmen, özel eğitim öğretmeni, branş öğretmeni, kurum psikoloğu, birey gelişimcisi, birey eğiticisi, doktor vb.) ile görüş alışverişi yapılarak bireyin gelişimi desteklenmelidir. Gerektiğinde psikolog, psikiyatr, rehber öğretmen, KBB uzmanı, çocuk hastalıkları uzmanı, plastik cerrahi uzmanı, nörolog, ortodonti uzmanı/diş hekimi ile de işbirliği yapılabilir. Bireyin kayıtlı olduğu eğitim kurumuna, öğretimsel uyarlamalar ve değişikliklere (sınıf ortamı, öğretim yöntemi, öğretmenin yönergelerin niteliği, etkinliğin tamamlanması için verilen süre, etkinlik sayısı, etkinliğin/çalışmanın tekrar yapılması için süre verilmesi, grup çalışmaları vb.) yönelik önerilerde bulunulmalıdır.

• Destek eğitim alan bireyin eğitim sürecinde edindiği kazanımların sosyal yaşama geçişinin ve deneyim zenginliğinin sağlanması için çevresi ile iletişimde bulunacağı oyun, drama, tiyatro, gezi, spor vb. etkinliklere bireysel eğitim programı içinde yer verilmelidir. Birey ve aile dil ve konuşma becerilerinin gelişimine destek olabilecek izcilik, tiyatro, spor etkinlikleri, müzik aleti çalma, resim yapma, iş ve mesleğine uygun etkinlikler vb. biçimde zamanını değerlendireceği sosyal ve kültürel faaliyetler konusunda bilgilendirilmeli ve yönlendirilmelidir.

• Programı uygulayan personel tarafından destek eğitim programı kapsamında ihtiyaç duyulduğunda uzman desteği alınabilir. 

• Destek eğitim her yaş (0-99) aralığında verilebilir.

Kaynak: https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_05/21130021_Dil_ve_Konusma.pdf