Ev Ortamında Davranış Stratejilerinin Kullanımı / BÖLÜM 2

Dört bölümden oluşan yazı dizimizin 2’ci bölmüne gelmiş bulunmaktayız. Yazı dizimizin amacı, yaşam örüntüsünün büyük bölümünü ev ortamında geçiren otizmli çocukların davranış sorunlarını belirleme, davranışın işlevini anlama ve kontrol altına tutma stratejileri konusunda ebeveyleri bilgilendirmekdir. Ancak yazı dizisi eğitmenler ve çocuğuyla davranış sorunu yaşayan her aile için faydalı olabilir.

İlgi Arayışında Olan Davranışları Engelleme/Yerine Yenisini Koyma

Dün yaynladığımız birinci bölümü okudunuz ve şimdi çocuğunuzun problem davranışları konusunda bir farkındalığınız oluştu, artık bu davranışları engellemeye başlayabilirsiniz. Örneğin çocuğunuz, siz markete alışverişe gittiğinizde, o marketten çikolata veya benzeri bir şey istediği için çoğunlukla problem davranış sergiliyorsa, bu problem davranışı engellemeye çalışırken ona fazlasıyla ilgi göstermelisiniz veya çikolata yeme izni varsa, markette yolunuza çıkan çikolatayı ona satın alıp siz alışveriş yaparken onun da elindekini bitirmesine izin verebilirsiniz. Böylece çikolatasına kavuşacak ve mutlu olacaktır. Böylece alışverişinizin geri kalan süresi boyunca ona iyi davranışlarından ötürü bol bol övgü sunma imkânınız da olur.

İşlevi ilgi veya nesne elde etmek olan problem davranışların yerine yeni bir davranış öğretmek de önemli bir engelleyici adımdır. Burada olabilecek en iyi strateji çocuğunuza herhangi bir şeyi nasıl isteyeceğini öğretmektir.

Şimdilik çocuğunuzun iletişim kurmasına yardım ederek istediği şeyleri işaret yoluyla veya basit işaret mimikleri kullanarak ifade etmesine yardımcı olabilirsiniz deyip bırakalım.

İşlevi İlgi Elde Etme Olan Problem Davranış Oluştuğunda Ne Yapmak Gerekir?

Davranışı engelleyemediğiniz zaman, çocuğunuzun çikolata reyonunda öfke nöbetine girdiği durumlarda, çocuğunuz öfke nöbetine devam ederken ona çikolata vermeyin. Çikolatasına aslında kavuşabilir, ama öfke nöbetine devam ediyorsa çikolataya sahip olamaz. Ona bu çok önemli ayrıntıyı öğretmeniz gerek.

Ona çikolata vermek yerine çocuğunuzu ayağa kaldırıp karşınızda tutun ve şöyle söyleyin, “Sema, sessiz ol,” ve parmağınızı dudaklarınıza koyarak çocuğunuza “şşş” işaretini verin. Ardından birden beşe kadar sayın (yüksek sesle veya sessizce). Daha sonra “çikolata” deyin veya gösterin ve çikolatayı çocuğunuza verin. Eğer çocuğunuz beş saniyeliğine sessiz durduysa, nesneye sahip olabilir, ama sessiz durmazsa veya siz sayarken tekrar problem davranışa başlarsa, siz de sayı saymayı yeniden başlatacaksınız demektir, yani ona yeniden sessiz olma yönergesi verip ardından beş saniye sayışını tekrarlayınız. Bu çocuğunuza, eğer öfke nöbetine girerse istediği şeyi elde edemeyeceğini öğretir, ama kendini kontrol eder ve nazikçe “sorarsa”, çikolataya sahip olabilir.

Buna “say ve iste yöntemi”. Kendisine izin verilen şeyleri sorarak istemeyi öğretmek bakımında tipik çocuklar da dahil olmak üzere çok işe yarayan bir usuldür. Bu tekniği herkesin ortasında denemeden önce evde çocuğunuza öğretmeniz büyük olasılıkla daha iyi olacaktır, böylece çocuğunuzun bağırmaya devam edeceği bir durumda, sizin ona teslim olma ihtimaliniz oldukça azalır. Çocuğunuz bağırdığında istediğini elde edemeyeceğine dair siz kesin kararınızı verdiğinizde ve “say ve iste” yöntemini kullandığınızda, çevrenizdeki herkesin de aynı şekilde bu yaklaşıma uygun davrandığından emin olmalısınız.

Otizmli ve gelişimsel yetersizlikleri olan diğer çocuklarda mola yöntemi genellikle geri teper. Bir, beş veya on dakikalık mola uygulamalarında, bu çocuklar neyi yanlış yaptıklarını ve ne tür bir davranışın onlara pekiştirme getireceğini öğrenememektedir. Konuşma yaptığım topluluklarda katılımcılara molanın “ceza” olduğunu düşünenlerin el kaldırmasını isterim, bir de sembol bir çıkartma vermenin “pekiştirme” olduğunu düşünüyorlarsa ellerini kaldırmalarını da isterim. Çoğunluk molaların ceza, çıkartmaların ise pekiştireç olduğunu düşünürler. Ancak bu çeldirici bir sorudur. Herhangi bir şeyin pekiştireç mi yoksa ceza mı olduğunu bilebilmek için, uygulandığı davranışın gelecekteki oranına bakmalıyız; davranış artıyorsa pekiştireçtir, azalıyorsa cezadır.

Eğer ille de mola kullanacaksanız, sadece davranışın işlevinin ilgi elde etme olduğunda molayı kullandığınızdan emin olun, zira kaçmayla ilintili davranışlarda kullanılırsa sonuç başarısız olacaktır. Ayrıca molanın çok kısa tutulduğundan ve kesinlikle işe yaradığından emin olun (özellikle gelişimsel gerilik kategorisindeki çocukların işlevlerinde). Molayı hangi sıklıkta kullandığınızın kaydını tutmalısınız, böylece işe yarayıp yaramadığını söyleyebilirsiniz. Eğer hedeflediğiniz davranış mola kullanarak azalmıyorsa, belki de kullanılacak bir strateji değildir. Ben otizmli çocuklarda genellikle mola yerine say ve iste yöntemini tavsiye ediyorum. Çünkü bu yolla çocuğa sadece problem davranışın onlara bir şey kazandırmayacağını öğretmekle kalmıyorsunuz, aynı zamanda uygun bir şekilde istemeyi de öğretiyorsunuz.

Ama eğer çocuğunuz sahip olamayacağı bir şeyi istiyorsa, o zaman işler biraz daha zorlaşıyor. Çocuğunuz dışarıya çıplak ayakla çıkmak istiyorsa ve dışarıda hava sıcaklığı 0 dereceyse, gelen talebi elbette geri çevirmek zorundasınız.

Burada say ve iste yöntemi işe yaramaz çünkü sayı saymanın sonunda talebe karşılık veremeyeceksiniz.

Bu durumda önlemek en önemli konuma yükselir. Çocuğunuz çikolata istiyorsa ve çikolataya allerjisi varsa, ona çikolata alamayacağını ama muz veya kurabiye veya sevdiği başka bir şeyi alabileceğini söyleyebilirsiniz.

Eğer bu yaptığınız davranışı önlemiyor, çocuğunuz yine de öfke nöbetine giriyorsa, yapılabilecek en iyi strateji yürüyüp gitmek ve davranışı görmezden gelmektir. Aynı zamanda çocuk, problem davranış çıkmadan önce kendisine teklif edilen pekiştireci de edinmemelidir.

Eğer çocuğun davranışı artarak devam ederse, onun sakince oturmasını sağladıktan sonra sevdiği herhangi başka bir nesne veya etkinliği kendisine teklif etmelisiniz. Ama yine aynı şekilde pekiştirici etkinliği çocuğunuz en az beş saniye sessiz kalmadığı sürece teklif etmeyin. Eğer çocuğunuza öfke nöbeti sırasında çeşitli pekiştireçlerle (sevdiği nesneler) rüşvet vermeye başlarsanız, problem davranışı kendiniz artırmış olursunuz. Bu yüzden, kötü davranışı (öfke nöbetine girmek), iyi davranıştan (güzelce sorarak istemek) en az beş saniyeliğine ayırmak çok önemlidir. Problem davranış gösterirken çocuğunuza somut bir nesne veya ilginizi sunuyorsanız (bu onu azarlamak gibi örneklenebilecek olumsuz ilgi dahi olabilir), davranışı pekiştirme riskiniz oldukça yüksektir ve daha çok problem davranış inşa edersiniz. Birdenbire yüksek oranlarda yeni bir davranış görüyorsanız, bunun başka birileri tarafından pekiştirilmiş olması yüksek bir olasılıktır.

Sık sık çocuklarını azarlayan aileler görüyorum ve bu olumsuz ilginin çoğunlukla güçlü bir pekiştireç olmaya hizmet ettiğini biliyorum. Telefon örneğini düşünün: Çocuğunuz siz telefondayken sizden ilgi beklediği için size vuruyorsa, o halde çocuğunuza çıkışmak için arkadaşınıza biraz beklemesini söylemeniz halinde çocuğunuz istediğini, yani sizin ilginizi elde etmiş oluyor. Bir dahaki sefere, siz telefondayken onun davranışlarının pekiştiriliyor olduğundan emin olun, mümkünse telefon konuşmanızı kısa tutun. Eğer telefonda uzun süre kalmanız gerekiyorsa, çocuğunuz uslu durduğunda durup sırtını sıvazlayın, ona gülümseyin veya başparmağınızı kaldırarak onu onaylayın.

Bölüm 3’de görüşmek üzere…..

Bu yazı BBA'dan alıntı yapılmıştır. https://bbaotizm.com/