Sözel Davranış Eğitimi Nedir?

Bir eğitim modeli olarak kabul edilen Sözel Davranış, davranış bilimci B.F. Skinner’in teorileri ile ABA (Uygulamalı Davranış Analizi) ilkelerini kullanarak iletişim kurma becerisi öğretir. Sözel Davranış Eğitimi, bir çocuğu, ergeni veya yetişkini, dil öğrenmeye motive ederek, sözcükleri kendi amaçladıklarıyla birleştirebilmelerini sağlar. Çocuk, arzu ettiği nesneye veya başka motive edici sonuçlara sahip olabilmek için sözcüklerden yararlanabileceğini öğrenir.

Bu eğitimde, nesneleri sadece etiketlemeye (kedi, araba vb.) odaklanmaktan kaçınılır. Daha ziyade, çocuğun isteğini ve düşüncesini karşı tarafa iletmek için dili nasıl kullanacağını öğrenmesi esas alınır. Başka bir deyişle, bu eğitim, sözcükleri neden kullandığımızı anlamaya odaklanır.

Skinner, Sözel Davranış kitabında, dili her birinin birer işlevi olan iki sınıfa ayırırken, Sözel Davranış Eğitimi dört tür sınıflandırmaya odaklanmıştır. Bunlar aşağıdaki gibidir:

• İstek bildirme. Bir taleptir. Örneğin “Kurabiye,” derse kurabiye istemiş olur.

• Adlandırma.  Bir deneyimi paylaşmak veya dikkat çekmek için kullanılan yorumdur. Örneğin bir uçağı göstererek “uçak” demek.

• Söz-içi. Bir soruyu cevaplamak veya karşılık vermek amacıyla kullanılan sözcüktür. Örneğin, nerede yaşıyorsun? sorusunda “İstanbul” cevabını vermek.

• Ekolali. Tekrarlanan veya yankılanan sözcüktür. Örneğin öğretmenin “Bisküvi” sözcüğüne “Büsküvi!” diyerek tekrar etme (öğrenme için çocuğun taklit edebilme zorunluluğu olması sebebiyle önemlidir)

Sözel Davranış Eğitimi, dilin en temel sınıflandırması olan istek bildirmeyi öğretmekle başlar. Örneğin, otizmli birey, “bisküvi” demesi halinde eline bisküvi geçeceğini öğrenir. Kişinin böyle bir istekte bulunmasının hemen ardından, eğitmen sözcüğü tekrar ederek ve istenen nesneyi sunarak beceriyi pekiştirir. Bu kısa öğretim denemesinin hemen devamında, eğitmen sözcüğü aynı veya benzer bir kapsamda tekrar kullanır.

Burada önemli olan, çocuğun istediği nesneyi alması için sözcüğün kendisini söylemek zorunda kalmamasıdır. Başlangıçta, herhangi bir şekilde isteklerini sadece işaret etmesi yeterlidir. Nesneye parmakla işaret etmek iyi bir başlangıç anlamına gelir.

Bu yaklaşım, çocuğun iletişim kurarak olumlu (hoşa giden) şeyler kazanabileceğini anlamasına yardım eder. Eğitmen, bu anlayış üzerinden ilerleyerek, çocuğun iletişiminin sözcüğün kendisini söylemeye veya işaret etmeye doğru şekillendirmesine yardım eder.

Sözel Davranış Eğitiminin, “yanlışsız öğretimi” kullanıyor olması önemli bir unsurdur. Eğitmen, anında ve sık sunduğu ipuçlarıyla çocuğun iletişimini ilerletmeyi amaçlar. Bu ipuçları, olabilecek en çabuk şekilde daha az müdahaleci bir nitelik taşımaya başlar ve çocuğun ipucuna hiç ihtiyaç duymayacağı zamana kadar bu azaltma sürer. Örneğin diyelim ki çocuk bisküvi istiyor. Eğitmen bisküviyi çocuğun gözü önünde tutarak “bisküvi” diyebilir, yani çocuktan bir tepki alabilmek amacıyla ipucu verir. Sonra eğitmen kurabiyeyi yukarıda tutup “b” sesini çıkartarak tepki için ipucu verir. Bir sonraki aşamada, eğitmen bisküviyi çocuğun görüş hattında sadece tutup istek bildirmesi için bekleyebilir. Bu örnekte nihai hedef, çocuk bisküviye istediği zaman, ipucu kullanılmaksızın, “bisküvi” demesidir.

Tipik bir Sözel Davranış oturumunda, eğitmen kolay ve zor taleplerin birleşiminden oluşan bir dizi soru sorar. Böylece hem başarı sıklığı artar hem de dersten sıkılma azalır. İdeal durumda, eğitmen, çocuğun ilgisini çekecek ve bu ilgiyi devam ettirecek şekilde durumları ve yönergeleri çeşitlendirir.

Eğitim programlarının çoğunda, haftada en az bir ila üç saat eğitim verilir. Daha yoğun programlarda eğitim saatleri çok daha fazladır. Ayrıca, eğitmenler ebeveynleri ve çocuğa bakan diğer kişileri eğiterek, sözel davranış ilkelerinin öğrencinin günlük yaşantısının tamamında kullanılmasını amaçlar.

Sözel Davranış Eğitiminden Kimler Yararlanabilir?

Araştırmalar, Sözel Davranış Eğitiminin hem dil öğrenmeye başlayan küçük çocuklarda hem de dil gelişimi sırasında gecikme veya bozukluk yaşayan daha büyük öğrencilerde yararlı olabildiğini göstermektedir. Aynı şekilde, işaret dilini veya görsel destekleri ya da diğer yardımlı iletişim şekillerini kullanan pek çok çocukta ve yetişkinde yarar sağlamaktadır.

Sözel Davranış Eğitiminin Tarihi Nedir ve Bilimsel Açıdan Nasıl Desteklenmektedir?

Skinner, 1957 yılında yayımladığı Sözel Davranış kitabında dilin işlevsel analizini tarif etmiştir. 1970’li yıllarda, Vincent Carbone, Mark Sundberg ve James Partington adlı davranış analistleri, Skinner’in yaklaşımını uyarlayarak Sözel Davranış Eğitimini oluşturmaya başladı. 1982 yılından bu yana, Uluslararası Uygulamalı Davranış Analizi Derneği, bir yıllık hakemli dergi olan Sözel Davranış Analizi dergisini yayımlamaktadır. Ayrıca alan yazında Sözel Davranış Eğitiminin çocuklardaki etkililiğini destekleyen çok sayıda bilimsel çalışma bulunmaktadır.

Kaynakça: www.autismspeaks.org

Bu yazı BBA'dan alıntı yapılmıştır. https://bbaotizm.com/